DER TOD UND DAS MÄDCHEN
DEATH AND THE MAIDEN
LA JEUNE FILLE ET LA MORT
LA MORTE E LA FANCIULLA

Almanca biliyorsanız mesele yok sayılır, ama az biliyorsanız veya bilmiyorsanız sorunlar başladı bile .. Türkçe'ye kabaca "Ölüm ve Bakire" olarak çevirilebilir tabii. Fakat hem "ölüm" hem de "bakire" genellikle hristiyanlık konulu şiirleri ile tanınan, belki de bugün artık kimsenin pek hatırlamadığı bu garip şiirin unutulmuş şairi Matthias Claudius için başka anlamlar taşıyordu kuşkusuz .. Sanırım "ölüm" korkulan bir sondan daha çok rahatlığı, rahatlatıcılığı yönüyle düşünülmüş olabilir. "Bakire" ise - ki daha çok "genç kız" olarak da algılanabilir - belki masumiyettir yanlızca. Neyse, konumuz şiirin kendisinden çok müziği, biraz da filmi ..

Bazı kaynaklar Avusturyalı besteci Franz Peter Schubert'in bu D810 sayılı, re minör yaylılar quartetini 1817'de yazdığını belirtirse de, eser galiba 1824 Mart'ında yazılmış ve ilk defa da 1826 Şubat'ında seslendirilebilmiş. Ne yazık ki Schubert'in 31 yıllık kısa yaşamının sonlarına yetişebilen bu şiirinden daha garip eser Franz Peter'ın sağlığında hiç yayınlanamamış. Yayınlanmaktan kastımız ise sadece notalarının basımı tabii. Sahi Franz'ı ve Schubert'i biliyordunuz, ama Peter bölümünü nedense duyan yok, değil mi ..? Çünkü - belki de - Peter bu muhteşem besteciye biraz basitlik, biraz sıradanlık ve ortalamalık katıyor olmalı ..

Şu ününü biraz da Mozart'a ve hatta bugün için biraz da Milos Forman'ın Amadeus'una borçlu gibi gözüken Salieri'nin öğrencilerinden Schubert'in diğer pek çok eserinde rastlanan Beethoven hayranlığı, bu ünlü lied'lerine göre uzun sayılabilecek bestede hemen hemen hiç yok denilebilir.

Klasik ve romantik dönemlerin arasına bir yerlere sıkışmış gibi duran Schubert'in 600'e varan lied'leri içinde, belki onlar kadar bilinen bir yönü yok Der Tod und das Mädchen'in. Ama sizce homoseksüel eğilimleri açıkça bilinen Franz Peter'ın "Mädchen" kelimesine yaklaşımı acaba nasıldı ..? Sizce Peter "Mädchen" kelimesini "bakire" veya "genç kız" olarak mı algılamıştı ..?

"Ölüm" 1828'de ölen Schubert açısından da üzerinde ayrıca tartışılması gereken bir konu olabilir. Eser sanki kapkara bir psikolojik tablo gibi .. En azından şiddetli bir umutsuzluk abidesi sanki.

Çok fazla çalınan bir eser de sayılmaz Der Tod und das Mädchen, ama dinlerseniz Amadeus Quartet'in Kasım 1981 kaydını bulmaya çalışın. Zaten dördünden violacı Peter Schidlof'un 1987 ölümü ile artık efsanevi Amadeus Quartet de yok ..

İsimsiz bir ülkede, fırtınalı bir gecede, uzaklardaki bir sahil evinin kapısını biri çalar.

Böyle başlar Roman Polanski'nin Ariel Dorfman'ın oyunundan uyarladığı filmi; Death and the Maiden. Sigourney Weaver ve Ben Kingsley'in inandırıcı oyunları ile, akıllara Schubert'in sonrasında başka bir derin çentik daha atar film.

Kadın adamı görmeden sesinden, vurgularından tanımıştır: Bu kendisi gözleri bağlı bir masada yatarken defalarca tecavüz eden, tecavüz ederken de (rahatlatsın diye !) Death and the Maiden'ın kasetini teybe koymayı unutmayan doktordur. Bir yerlerden tabancasını bulur, doktorun kapının önündeki arabasını kaçırır ve derinlikleri denizle birleşen bir uçuruma yuvarlar. Eve döndüğünde kocasıyla arkadaşlığı ilerletmiş ve birlikte içerek sızmış bulduğu doktoru bağlar ve itiraf etmesini ister.

Yeni dönemde önceki işkenceleri araştırma komisyonunun başkanı seçilen kocası ise doktorun avukatı olur. Önceleri direnirse de itiraf eden doktora kadın bir şey yapamaz; öldüremez onu.

Filmin sonunda kadın kocasıyla orta sıralardan, doktor da locada karısı ve çocukları ile Amadeus Quartet'in yorumu ile Death and the Maiden'ı dinlemektedir.

Matthias Claudius, Franz Peter Schubert, Amadeus Quartet, Ariel Dorfman, Roman Polanski, Sigourney Weaver ve Ben Kingsley gibi oyuncularımız eşliğinde şimdi bir de sizin katılımınız ile Der Tod und das Mädchen'i tekrar dinleyelim, Amadeus Quarett'in sesi ile Matthias Claudius'un gösterdiği yolda Franz Peter'ın dünyasına konuk olalım ..

Buraya kadar okuyabildiyseniz, lütfen devamını okumadan önce bir yerlerden ve olabilirse de Amadeus Quartet'in yorumu ile Der Tod und das Mädchen'i bulup birkaç kere dinleyiniz.

Aradan bir iki gün geçtikten sonra kalanını okurken, tekrar dinleyiniz.

Başlangıçta dinledikçe daha kolay hatırlayacağınız melodileri ile allegro; çok değil sadece 11'43 sürüyor. Öyle addagio gibi ağır ağır değilse de bestenin soluksuzcasına hızlanması öncesinde allegro da yavaş bir ısınma turu sanki .. Sonra tansiyon biraz artıyor; andante con moto. Tabii size bu yavaş hızlanma epeyce bir yükseklik getirebilecektir. Çünkü eserin 14'10 süren en uzun bölümü, belki de kalbi. Bunu çok kısa (3'39) bir sherzo: allegro moto izliyor ve sonra beklenen son 8'58'lük presto ile patlıyor. Bu patlamayla da Der Tod und das Mädchen bitiyor.

Düşünün bakalım sizin için gerçekten bitiyor mu, bitebiliyor mu Der Tod und das Mädchen ..? İçinizde biraz olsun karanlık veya mutluysanız da bunun doğal karşıtlığı varsa sizi bırakmayacaktır Der Tod und das Mädchen, veya siz onu ..

Etkisi uzun süreli olacaktır. Belki de unutacaksınız mutlu günlerinizin hoşnutlukları içinde Der Tod und das Mädchen'i, ama karanlık anlarınızda o sizin yanı başınızda pusuda bekleyecektir, adeta eski bir dost gibi .. Günün birinde, tam da unuttum dediğinizde eski bunalımlarınızı, belki sizin de fırtınalı bir gününüzde, sizin için de eski, sizin için de unutmak istediğiniz, unuttuğunuzu sandığınız, ama unutamayacağınızı bildiğiniz bir doktor kapınızı çalacaktır .. Belki ..

Ölümü siz de rahatlık gibi düşünmeye başladığınızda; bu sefer de kapınızdaki doktorun adı Matthias Claudius olacak .. Kısacık yaşamlara tanık olduğunuzda, lied'lerindense, Der Tod und das Mädchen'i ile Peter'ı, Franz Peter Schubert'i hatırlayacaksınız belki de .. Belki de şu yaygın deyimi ile bir homo gördüğünüzde kulaklarınızdan beyninize yayılıverecek allegro .. Ya da belki başka bir yorumu ile karşılaşacaksınız, hatta arayacaksınız Amadeus Quartet'i .. Belki Ariel Dorfman'ın, Roman Polanski'nin, Sigourney Weaver'in veya ben Kingsley'in başka eserleri karanlıklarınızı, bunalımlarınızı tetikleyiverecek andante con moto veya presto için ..

Boşuna unutmaya veya unutabilirseniz de tetiklenmeye çalışmayın, Der Tod und das Mädchen her zaman içinizde..