Bütünce Dilbilim'in temel savı dilbilim incelemelerinde ve betimlemelerinde kullanılmak üzere, belirli bir tasarıma göre, bir metinler bütüncesinin ya da bütüncelerinin oluşturulması ve bilgisayara yüklenmesidir. Amaç, bilgisayara yüklenecek metinler toplamının dilin küçük bir modelini oluşturabilmesidir. Bunun için de dil örneklerinin seçimi ve düzenlenmesiyle ilgili olarak dilbilimsel açık bir ölçütün ya da ölçütlerin belirlenmesi ve uygulanması gerekmektedir. İşte bu da 'tasarım' aşamasıdır. Çeşitli dil kesimlerinden seçilen metinlerin belirli bir tasarıma göre birleştirilmesiyle bütünce oluşturulduktan sonra oluşturulan bütünce, bilgisayar-destekli olarak incelenir. Sonuçta da dilin çeşitli alanlarıyla ilgili veri-destekli yargılara ulaşılır.

Bütünce Dilbilimin gelişmesiyle birlikte biçimbilim, sözdizimi, sözlükbilim, üslupbilim, edimbilim gibi pek çok dilbilim alanı, kuramların geçerliliğinin denendiği ya da verilerin incelenerek kuramların oluşturulduğu yeni bir veri yatağı (verilik) kazanmıştır.

Wellington/Victoria Üniversitesi Uygulamalı Dilbilim Profesörü Graeme Kennedy'nin An Introduction to Corpus Linguistics (Bütünce Dilbilime Giriş) adlı çalışması Longman yayınevinin Studies in language and linguistics (Dil ve dilbilim alanında çalışmalar) yayın dizisi kapsamında basılmış. Bu dizinin amacı dilbilimin çeşitli alanlarındaki belli başlı yeni çalışmaları okuyucuya ulaştırmak.

Graeme Kennedy, eserinde yukarıda kısaca tanıttığım Bütünce Dilbilime kapsamlı bir giriş yapıyor. Bu girişte bütünce tasarımıyla ilgili konuları araştırıyor, bütüncenin nasıl derlendiğini açıklıyor; daha sonra konuyu daha da özelleştirerek, İngilizceyle ilgili bütünce dilbilim uygulamalarına değiniyor. Bu uygulamalar, İngilizcenin dil-değişkelerinin metin-tabanlı sözcüksel ve dilbilgisel çalışmalarından otomatik sözcük türü etiketleyen, dilbilgisel çözümleme yapan bilgisayar yazılımlarının kullanımına kadar uzanıyor. Böylelikle yazar, çalışmasını İngilizcenin metin-tabanlı betimlemesi üzerine yoğunlaştırmış oluyor ve bunlarla da kalmayıp, bütüncelerin dilbilim kuramına, betimlemesine etkilerini, doğal dillerin incelenmesine ve dil öğretimine katkılarını araştırıyor. Çalışma, hem İngilizceye dayalı incelemelerin sonuçlarını göstermek hem de gelecekte daha neler yapılabileceğine dair fikir vermek açısından, bütünce dilbilimle ilgili basılı araştırmaların geniş çaplı bir değerlendirmesini de kapsıyor. Bütünce incelemesiyle ilgili bölüm, sözcük listeleri oluşturmak, tanıklı dizinleri ve diğer incelemeleri yapmak için genellikle uygulanan baş-sözcükleri belirleme, etiketleme, dilbilgisel çözümleme, önemli arama/bulma yazılımlarının kullanımı gibi yöntem ve işlemleri de içeriyor.

Bu genel değerlendirmeden sonra şimdi de bölümlerin ayrıntılı içeriklerine göz atalım:

Birinci Bölümde, bütüncelere, bütünce dilbilimde bilgisayarın yerine ve bütünce dilbilimin kapsamına değiniliyor.

İkinci bölümde, önce yazın, sözlükbilim, lehçe incelemesi, dil eğitimi, dilbilgisi alanlarında kullanılan elektronik çağının başındaki bütüncelere ve elektronik bütüncenin türlerine değiniliyor. Daha sonra, dilbilim araştırmalarında kullanılan bütünceler 'Birinci Nesil Bütünceler', 'Özel Amaçlar İçin Derlenen ve İngilizcenin İncelendiği Bütünceler' ve 'İkinci Nesil Çok Büyük Bütünceler' olarak üç başlıkta inceleniyor. Bu üç başlıktan birincisinde, Brown Bütüncesi, Lancaster-Oslo/Bergen (LOB) Bütüncesi, Brown Bütüncesi temel alınarak derlenen diğer bütünceler ve London-Lund Bütüncesi (LLC); ikincisinde, sözlük bütünceleri, bütünce olarak sözlükler, sözlü İngilizce'yi incelemek üzere derlenen bütünceler, tarihsel bütünceler, dil edinimini incelemek üzere derlenen bütünceler ve özel amaçlar için derlenen diğer bütünceler; üçüncüsünde ise Cobuild projesi, 'Longman Corpus Network', 'British National Corpus' (BNC) ve 'International Corpus of English' (ICE) veriliyor. Yine ikinci bölümün içinde, elektronik veri tabanlarına değinilip, bütünce tasarımıyla ilgili durağan/değişken bütünce, bütüncenin dili temsil edebilmesi için gerekli metinler dengesi ve bütüncenin boyutu tartışmalarına giriliyor. Ayrıca bütünce derlemeyle ilgili olarak da bütünce tasarımı, depolama sistemini planlamak ve kayıt tutmak, metinlerin yazarlarından ya da yayın hakları sorumlulularından izin almak, yazılı ve sözlü metinlerin sağlanması, işaretleme konularına giriliyor. Son olarak bu bölümün içinde, bütünce tasarımı, geliştirilmesi ve incelenmesiyle ilgili organizasyonlar veriliyor.

Üçüncü bölüm, tamamen İngilizcenin metin-tabanlı betimlemelerine ayrılmış. Bu bölümde önce İngilizcenin sözcüksel betimlemesi konusu irdeleniyor. Buradaki alt başlıklar 'Elektronik çağının başındaki, eğitim amaçlı sözcüksel betimlemeler', 'Sözcük dağarcığının bilgisayarlı, metin-tabanlı olarak incelenmesi ve 'Sözcük-birliktelikleri'. Daha sonra, yine İngilizceyle ilgili olarak biçimbirimler ve sözcükler üzerine yoğunlaşmış dilbilgisel incelemeler veriliyor. Buradaki alt başlıklar ise 'Zaman ve görünüş için fiil şekli kullanımı', 'Kiplikbirimler', 'Ötüm', 'Fiil ve İlgeç Kullanımı', 'İstek Kipi', 'İlgeçler: of, at, from, between, through, by', 'Bağlaçlar: since, when, once' ve 'More/less'. Tümce üzerine yoğunlaşmış dilbilgisel incelemeler içerisinde ise 'Tümce uzunluğu', 'Sözdizimsel süreçler (Tümcecik yapılanması, isim nitelemesi, koşulluluk, nedenselli, olumsuzlama, ayrık tümce haline getirme)', 'Edimbilim ve sözlü söylem', 'İngilizce kullanımında metin-tabanlı incelemeler', 'Sözlü ve Yazılı İngilizcenin karşılaştırılması', 'İngilizcenin bölgesel değişkelerinin karşılaştırılması', 'Kesitlerde ve türlerde değişkenlik' ve 'Dilde değişmenin incelenmesi' var.

Dördüncü bölüm bütünce incelenmesine ayrılmış. Burada da, 'Bütünce ek-bilgileri ve işleme (Baş-sözcükleri belirleme, sözcük sınıfını etiketleme, etiketlemenin anlambilimsel yönleri, dilbilgisel çözümleme)', 'Bütünce incelemesinde yapılması gerekenler (Sözcük listeleri, tanıklı-dizinler, istatistik)', 'Bütünce içerisinde arama ve bulma yazılımları (Oxford Concordance Programı, Word Cruncher Programı, TACT Programı, Özel amaçlar için ve yaygın olarak kullanılan diğer yazılımlar, Yeni nesil yazılımlar)' var.

Beşinci ve son bölüm ise bütünce-tabanlı incelemelerin uzantılarına ve kullanım alanlarına ayrılmış. Dilbilimsel betimlemenin hedefleri ve bütüncenin yönteme etkisiyle ilişkili olarak 'Olabilirlik ve olasılık açısından dil' ve 'İngilizce'nin betimlemesi' alt-başlıkları verilmiş. Bütünce dilbilim ve bilişimsel dilbilim ilişkilerine değinilmiş. Sonra da, dil öğretimine bütünce-tabanlı yaklaşımlar başlığı altında, dil öğretiminin içeriği ve dil öğretim yöntemi ele alınmış. Beşinci bölüm ve kitap, bunların bütünce dilbilim çalışmaları ışığı altında yeniden gözden geçirilmesi ile sona erdirilmiş.

Bütünce Dilbilime Giriş, geniş bir yelpaze içinde, başta sözlükbilimciler ve dilbilim araştırmacıları olmak üzere İngilizce dil öğretmenlerinden dilbilim öğrencilerine kadar, pek çok kişinin ilgisini çekebilecek nitelikte bir eser.